بیماری علفی گوسفندان یا کزاز علفی
بیماری علفی گوسفندان که با نام کزاز علفی هم شناخته می‌شود در جوامع علمی آنتروتوکسمی (Enterotoxemia) نام دارد. این بیماری یکی از عاملان اصلی تلفات گله‌های دام گاو و گوسفند است که در صورت عدم درمان و کنترل به‌موقع می‌تواند خسارات زیادی به صنعت دامپروری وارد کند. دلیل اصلی این بیماری کمبود منیزیم در بدن دام است.
در این مطلب قصد داریم به این بیماری شایع در بین دام‌ها بپردازیم و راه‌های مقابله، پیشگیری، کنترل و درمان آن را مورد بحث قرار بدهیم. اگر به مطالب مرتبط با دامپزشکی علاقه دارید و یا در صنعت دامپروری مشغول به کار هستید تا پایان همراه ما باشید!
بیماری علفی گوسفندان چیست؟
بیماری علفی یا آنتروتوکسمی از جمله بیماری‌هایی است که به‌خصوص در فصل بهار و با رویش علوفه تر در مراتع و افزایش چرای دام در فضای آزاد شدت پیدا می‌کند. به همین خاطر در اصطلاح عامیانه به آن بیماری علفی نیز می‌گویند. عامل این بیماری، باکتری کلستریدیوم است که چندین تیپ متفاوت دارد که با نام‌های A، B، C، D و E شناخته می‌شوند.
این باکتری اختلالاتی در دستگاه گوارش ایجاد می‌کند که منجر به پرخوری دام شده و در صورت عدم رسیدگی به‌موقع، تلف‌شدن گاو و گوسفند را به دنبال دارد. جالب است بدانید که این باکتری به خودی خود آسیبی به حیوان وارد نمی‌کند و تنها زمانی خطرناک می‌شود که رژیم غذایی گوسفند تغییر کند.
در صورت بروز آسیب، قسمتی از روده که دچار اختلال شده است رنگ آبی مایل به بنفش تیره پیدا می‌کند. این از جمله علائمی است که در لاشه حیوانات تلف شده به چشم می‌خورد.
انواع تیپ بیماری علفی گوسفندان یا آنتروتوکسمی
در این بخش به بررسی انواع تیپ های بیماری علفی گوسفندان می‌پردازیم. برخی از سویه‌های این بیماری ممکن است حیوانات دیگر نظیر سگ‌ها، گربه‌ها، اسب و پرندگان را هم درگیر کند؛ ولی به طور کلی دام‌ها اصلی‌ترین گونه‌های جانوری هستند که ممکن است به این بیماری مبتلا شوند.
آنتروتوکسمی نوع A
سویه‌های نوعA معمولاً به شکل طبیعی در روده حیوانات یافت می‌شوند و فاقد برخی از سموم قوی تولید شده توسط تیپ‌های دیگر هستند. آنتروتوکسین C perfringens (CPE) سم اصلی درگیر در این مریضی است و با عارضه اسهال در حیوانات مختلف مرتبط است. این سم همچنین می‌تواند طیور، سگ و اسب را هم مبتلا کند.
اگرچه این بیماری به‌ندرت سگ‌ها را آلوده می‌کند؛ اما احتمال آن دور از ذهن هم نیست. این عامل بیماری همچنین در بدن مرغ‌ها و خروس‌ها نیز یافت شده است هرچند که پرندگان هم درست مثل سگ‌ها به‌ندرت دچار این مریضی می‌شوند.
- مطلب پیشنهادی: دامپزشکی پرندگان چه امکاناتی دارد؟
انتروتوکسمی نوع B و C
عفونت با C perfringens نوع B و C باعث اسهال خونی، مسمومیت و مرگ و میر بالا در بره‌های جوان، گوساله‌ها و کره‌اسب‌ها می‌شود. انواع B و C هر دو از جمله تیپ های کشنده بیماری علفی هستند که آسیب شدید به روده وارد می‌کنند. نوع C همچنین باعث آنتروتوکسمی در گاو، گوسفند و بز بالغ می‌شود.
اسهال خونی بره، یک بیماری حاد برای بره‌هایی است که کمتر از 3 هفته سن دارند. بسیاری از آنها ممکن است قبل از مشاهده علائم بالینی تلف شوند، اما برخی از بره‌های تازه متولد شده خوردن شیر را متوقف می‌کنند، بی‌حال می‌شوند و به حالت درازکش می مانند. بعد از این علائم، اسهال متعفن و خون‌آلود و درنهایت مرگ در عرض چند روز رخ می دهد.
در گوساله‌ها اسهال حاد، اسهال خونی، درد شکم، تشنج از علائم کزاز علفی است. مرگ ممکن است در چند ساعت اتفاق بیفتد، اما گوساله‌هایی که آسیب کمتری دیده‌اند ممکن است چند روز زنده بمانند و بهبود پیدا کنند. در کره‌اسب‌ها هم اسهال خونی حاد، مسمومیت و مرگ سریع احتمال بالایی دارد.
- مطلب پیشنهادی: تب برفکی چیست؟
نوع D
روش کنترل انتروتوکسمی نوع D به سن بره‌ها، دفعات بروز بیماری و روش پرورش دام بستگی دارد. اگر این بیماری به طور مداوم در بره‌های جوان مشاهده شود، ایمن‌سازی میش احتمالاً رضایت‌بخش‌ترین روش کنترل است. برای میش‌های پرورشی باید در سال اول دو بار تزریق واکسن نوع D با دوز تقویت‌کننده به فاصله 4 تا 6 هفته قبل از زایمان و هر سال پس از آن انجام شوند.
انتروتوکسمی در بره‌های پرواری را می‌توان با کاهش میزان کنسانتره در جیره کنترل کرد. با این حال، این کار ممکن است مقرون به صرفه نباشد. دو تزریق به فاصله 2 هفته از گوسفندان در طول دوره تغذیه محافظت می‌کند.
واکسن پیشگیری از بیماری علفی گوسفندان
واکسیناسیون مهم‌ترین راه پیشگیری از بیماری علفی است. برای گوسفند و بز، واکسن‌های متعددی وجود دارد که باعث ایجاد ایمنی در برابر سموم تولید شده توسط کلستریدیوم پرفرنجنس نوع C و D می‌شود. از آنجایی که کزاز نیز یک بیماری مهم برای پیشگیری در گوسفند و بز است، بسیاری از دامپزشکان توصیه می‌کنند که گوسفند و بز را با یک واکسن واکسینه کنند.
واکسنی که باعث محافظت در برابر کزاز می‌شود اغلب واکسن «سه‌گانه» نامیده می‌شود، زیرا باعث محافظت در برابر سه باکتری درگیر می‌شوند. این سه باکتری عبارت‌اند از:
- پرفرینگنس نوع C (انتروتوکسمی)،
- نوع D (انتروتوکسمی)،
- کلستریدیوم تتانی (باکتری که باعث کزاز می شود)
گوسفند و بز بالغ هنگام شروع واکسیناسیون به دو دوز برای ایجاد ایمنی مؤثر نیاز دارند. این دوزها معمولاً با فاصله 10 تا 14 روز تجویز می‌شوند. هنگامی که هر گوسفند یا بز بالغ این دو دوز را دریافت کرد، واکسیناسیون مجدد باید حداقل یک‌بار در سال انجام شود.
بسیاری از دامپزشکان توصیه می‌کنند که میش‌ها تقریباً یک تا دو ماه قبل از تاریخ تولد مورد انتظار واکسینه شوند تا میزان آنتی‌بادی موجود در آغوز (شیر اول) به حداکثر برسد. این کار به محافظت از نوزاد در برابر انتروتوکسمی کمک می‌کند.
برای حیوانات تازه متولد شده
اگر ایمن‌سازی حیوانات آبستن در آن بازه زمانی برای شما امکان‌پذیر نیست، واکسیناسیون میش‌ها باید در زمان‌های دیگر سال انجام شود.
برای گوسفندها و بزهای جوان و بالغ که با رژیم غذایی غنی از غلات تغذیه می‌شوند یا مجاز به چرا در مراتع سرسبز هستند، ممکن است واکسیناسیون مکرر برای آنتروتوکسمی ضروری باشد. برخی از تولیدکنندگان، این حیوانات پرخطر را دو تا چهار بار در سال ایمن می‌کنند تا از بابت سلامت آنها اطمینان پیدا کنند.
واکسینه نگه‌داشتن مادران بهترین راه برای محافظت از حیوانات تازه متولد شده در برابر این بیماری است، زیرا آنتی‌بادی‌های سموم باکتریایی در آغوز (شیر اول) به نوزادان منتقل می‌شود. بدیهی است که برای این کار باید اطمینان حاصل کنید که نوزادان تازه‌متولدشده شیر آغوز دریافت می‌کنند!
نوزادان در حال رشد معمولاً برای اولین‌بار در سن 6 تا 10 هفتگی واکسینه می‌شوند و یک تا دو واکسن تکراری (تقویت‌کننده) پس از آن تزریق می‌شود. توصیه می‌شود قبل از اقدام، با دامپزشک خود در این زمینه مشورت کنید تا تعیین کند چه استراتژی واکسیناسیونی برای عملیات و برنامه تغذیه دام‌های شما مناسب‌تر است.
- بیشتر بخوانید: اهمیت واکسیناسیون دام
تأثیر تغذیه مناسب دام بر کنترل بیماری علفی گوسفندان
استراتژی‌های تغذیه هوشمندانه شما را قادر می‌سازد تا احتمال تأثیر بیماری علفی بر گله را محدود کنید. باکتری های عامل بیماری علفی در پاسخ به مصرف سطوح بالای غیر طبیعی نشاسته، قند یا پروتئین در روده تکثیر می‌شوند. پس باید مراقب نحوه تغذیه برخی از مواد غذایی که حاوی سطوح بالایی از این مواد مغذی هستند، مانند غلات، سیلاژ یا یونجه باشید.
چراگاه سرسبز، جایگزین شیر یا استفاده از شیر و مکمل‌های پروتئینی در صورت استفاده بیش از حد نیز می‌توانند باعث ایجاد این بیماری شوند.
هنگام تغذیه با این خوراکی‌های پرخطر، به جای ارائه چنین خوراکی در یک وعده‌غذایی بزرگ، سهم روزانه برای هر حیوان را به وعده‌های کوچک‌تر (مثلاً سه تا چهار تغذیه) تقسیم کنید. همچنین توصیه می‌شود قبل از تغذیه با خوراک‌های پرخطر دام را با علوفه‌هایی مانند یونجه تغذیه کنید تا حیوانات کمی با یونجه سیر شوند.
به کار بردن این راهکار به محدودکردن پتانسیل پرخوری در مواد غذایی پرخطر مانند غلات کمک می‌کند. برای کسب نتیجۀ بهتر با دامپزشک خود مشورت کنید تا تعیین کند کدام استراتژی تغذیه برای دام‌های شما بهینه است.
- در همین رابطه: بهترین مکمل برای بره پرواری
- در همین رابطه: تجهیزات دامداری سبک
کلام آخر
بیماری علفی که به آن کزاز علفی و آنتروتوکسمی هم می‌گویند یکی از عامل‌های اصلی تلفات دام‌ها به‌خصوص گوسفندان است که می‌تواند خسارات زیادی به دامداری سنتی و صنعتی وارد کند. در این مطلب اطلاعات پزشکی جامع مربوط به این بیماری و روش‌های کنترل، پیشگیری و مقابله با آن را بیان کردیم؛ امیدواریم که این مقاله برای شما مفید واقع شده باشد.
سامانه جامع دامپزشکی Itvet با هدف بهبود روند ارتباطات مشاغل فعال در حوزه دامپزشکی از سال 1402 فعالیت خودش را آغاز کرده است. ما در تلاشیم تا با ایجاد یک بستر آنلاین دسترسی به خدمات کلینیک های دامپزشکی، پت شاپ ها، فروشگاه های خوراک دام و طیور و کسب و کارهای مشابه را ساده‌تر کنیم.
شما نیز می‌توانید با ثبت نام در سایت ما و تکمیل فرم‌های عضویت به خدمات ویژه آی‌تی‌وت دسترسی داشته باشید. جهت کسب اطلاعات بیشتر و دریافت مشاوره از طریق شماره‌تلفن: 09357871280 با ما در تماس باشید!