تب برفکی علائم و درمان بیماری
بیماری تب برفکی یکی از مهم‌ترین بیماری‌های ویروسی دام در جهان است. این ویروس گاو، گوسفند، خوک و بسیاری از گونه‌های حیات وحش زوج سُم را آلوده می‌کند. این عفونت منجر به ضایعات تاولی در داخل و اطراف دهان و روی پاها می‌شود که در نتیجه آن حیوان نسبت به غذاخوردن یا حرکت بی‌میل می‌شود.
تأیید عفونت نیاز به تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی دارد. واکسن‌های ویروس غیرفعال برای این بیماری در سراسر جهان در دسترس هستند. در این مطلب قصد داریم تمامی مسائل مربوط به این بیماری را مورد بررسی قرار بدهیم؛ با ما همراه باشید تا در این زمینه اطلاعات بیشتری کسب کنید!
بیماری تب برفکی (Foot and Mouth Disease) چیست؟
بیماری تب برفکی (FMD) یک بیماری مسری است که در اثر عفونت با آفتوویروس از خانواده Picornaviridae ایجاد می‌شود. 7 نوع از این ویروس وجود دارد که شامل: A، O، C، آسیایی 1، و SAT (سرزمین‌های آفریقای جنوبی) 1، 2، و 3 می‌شوند. تنوع بیشتری بین سویه‌های هر گروه یافت می‌شود. این ویروس در درجه اول بر حیوانات زوج سم تأثیر می‌گذارد.
میزبان این ویروس دام‌ها از جمله: گاو، گوسفند و بز هستند. همچنین گزارش شده است که ویروس تب برفکی بیش از 70 گونه از سم‌داران وحشی از جمله: گاومیش آفریقایی، گاومیش کوهان‌دار آفریقایی، زرافه، شتر و چندین گونه آهو را آلوده کرده است.
FMD با تب و تب‌خال در دهان و روی پوزه، سرپستانک و پاهای حیوانات مشخص می‌شود و از طریق تماس با حیوانات آلوده یا مواد دفعی آنها پخش می‌شود. این ویروس همچنین می‌تواند از طریق ترشحات تنفسی و از طریق شیر و خوردن خوراک دام‌های آلوده (گوشت و احشا) منتقل شود.
در یک جمعیت مستعد، شیوع بیماری تب برفکی می‌تواند به 100٪ برسد؛ اما با تلفات تنها در حیوانات جوان مشاهده می‌شود. تب برفکی در سراسر جهان وجود دارد؛ اما در برخی مناطق از جمله آمریکای شمالی و اروپا ریشه‌کن شده است. در کشورهای بومی (از جمله آفریقا، خاورمیانه و جنوب آسیا) تب برفکی، محدودیت‌هایی بر تجارت بین‌المللی دام ایجاد می‌کند. این مسئله تولید دام را مختل می‌کند و به منابع قابل توجهی برای کنترل نیاز دارد.
- بیشتر بخوانید: راه اندازی گاوداری گوشتی
پس از این توضیحات کلی وقت آن است که به روش‌های تشخیص و علائم این بیماری در حیوانات بپردازیم.
علائم تب برفکی در گاو و دیگر چارپایان
گاوها
علائم تب برفکی در گاو شامل تب حدوداً 40 درجه سانتیگراد و به دنبال آن ایجاد ضایعه تاولی روی زبان، سقف دهان، لب‌ها، لثه، پوزه، شکاف بین انگشتی و سرپستانک در گاوهای شیرده است. گاوهای مبتلا ممکن است به‌شدت بزاق ترشح کنند، با پاهای خود ضربه بزنند و دراز بکشند.
تاول و تبخال‌های پاره شده دهان می‌توانند با هم ترکیب شوند و التهاب بیشتری ایجاد کنند. تقریباً 11 روز پس از تشکیل تاول در دهان، آنها بهبود پیدا می‌کنند. تاول‌های روی پا زمان بیشتری برای بهبود نیاز دارند و مستعد ابتلا به عفونت باکتریایی هستند که منجر به لنگش مزمن می‌شود.
ورم پستان باکتریایی ثانویه به دلیل تاول‌های سرپستانک آلوده که شیردوشی را با مشکل مواجه می‌کند، بسیار شایع است. پس از ایجاد تاول، تولید شیر گاو کاهش می‌یابد که می‌تواند مدت طولانی ادامه پیدا کند. گاهی اوقات، گوساله‌های جوان ممکن است بدون علائم بالینی قبلی بیماری تلف شوند.
- مطلب پیشنهادی: تجهیزات دامداری سبک
گوسفندان
علائم بالینی ویروس تب برفکی در گوسفند و بز می‌تواند تا حد زیادی غیر آشکار باشد. با این حال، لنگش معمولاً اولین علامت بالینی عفونت FMD است که در گوسفند و بز مشاهده می‌شود. به دنبال آن تب و تاول روی شکاف بین سم‌ها، پاشنه پا و دهان ایجاد می‌شود. همچنین ممکن است تاول‌هایی روی پستانک حیوانات شیرده ایجاد شوند.
عفونت‌های ثانویه منجر به کاهش تولید شیر، لنگش مزمن و ابتلا به سایر عفونت‌های ویروسی، از جمله آبله می‌شود. این بیماری در گوسفند و بز نابالغ می‌تواند بدون علائم بالینی، به دلیل نارسایی قلبی منجر به مرگ شود.
شترها و گاومیش
شترهای آلوده معمولاً به بیماری خفیف دچار می‌شوند؛ اما همین بیماری خفیف می‌تواند عفونت‌های شدیدی به دنبال داشته باشند که منجر به ترشح بزاق و ضایعات دهانی و کنده‌شدن کف پا و پوست مفاصل می‌شود.
گاومیش آبی می‌تواند ضایعات دهان و پا داشته باشد که نسبت به گاوها با شدت کمتری بهبود پیدا می‌کند.
موارد فوق از جمله علائمی هستند که با دیدن آنها باید حتماً دامپزشک را باخبر کنید تا اقدامات درمانی لازم برای شیوع بیماری تب برفکی انجام شود.
درمان، کنترل و پیشگیری از بیماری تب برفکی در حیوانات
در مناطقی که معمولاً عاری از تب برفکی هستند، کنترل بیماری معمولاً با از بین بردن همه حیوانات در مکان‌های آلوده انجام می‌شود و کنترل حیوانات برای کاهش خطر انتشار ویروس اعمال می‌شود. واکسیناسیون راهکار دیگری است که برای محدودکردن گسترش بیماری استفاده می‌شود. البته فراموش نکنید که برای حیوانات آلوده هیچ درمانی وجود ندارد و واکسیناسیون جهت پیشگیری برای دام‌هایی که هنوز بیمار نشدند استفاده می‌شود.
کشورها و مناطق مختلف جهان با توجه به وضعیت پیشرفت و بهداشت به چهار دسته طبقه‌بندی می‌شوند: عاری از FMD بدون واکسیناسیون، بدون FMD با واکسیناسیون، وضعیت تعلیق عاری از FMD با یا بدون واکسیناسیون و ناشناخته.
کشورهای دارای چالش اقتصادی و اصطلاحاً جهان سوم که در آن خدمات و منابع دامپزشکی برای کنترل یا ریشه‌کن‌کردن تب برفکی ناکافی است بیشترین خطر ابتلا به این بیماری را دارند.
استفاده از محدودیت‌های تجارت و جابه‌جایی حیوانات و فراورده‌های حیوانی به طور کامل از شیوع بیماری تب برفکی در مناطق عاری از FMD جلوگیری نکرده است. هجوم ویروس به این کشورها، همان‌طور که گفتیم، معمولاً با حذف همه دام‌های آلوده و مشکوک در گله‌های آلوده، محدودیت شدید حرکت دام‌ها و وسایل نقلیه در اطراف محل‌های آلوده، دفع مناسب لاشه و ضدعفونی محیطی بدون استفاده از واکسن‌ها کنترل می‌شود.
بهترین دارو برای درمان تب برفکی و واکسیناسیون
واکسن‌های تب برفکی غیرفعال تنها به مدت 4 تا 6 ماه دام را در برابر بیماری محافظت می‌کنند. میلیاردها دوز از این واکسن هر سال در سراسر دنیا استفاده می‌شود و حیوانات را از بیماری‌های بالینی محافظت می‌کند. این واکسن اما از ماندگاری ویروسی در ناحیه حلق محافظت نمی‌کند و حیوانات واکسینه شده می‌توانند ناقل ویروس عفونی باشند.
تشخیص حیوانات آلوده از حیوانات واکسینه شده دشوار است مگر اینکه از واکسن‌های خالص استفاده شود؛ بنابراین، واکسیناسیون بیشتر برای محافظت از حیوانات تولیدی، به‌ویژه گاوهای شیری، از بیماری‌های بالینی استفاده می‌شود به این خاطر که کشتار همۀ دام‌های در معرض خطر ممکن است از نظر اقتصادی غیر ممکن باشد و باعث کمبود مواد غذایی در منطقه شود.
- بیشتر بخوانید: اهمیت واکسیناسیون دام
گزارش سریع بیماری برای کنترل شیوع FMD در کشورهایی که این بیماری شایع نیست ضرورت دارد. در طول شیوع، ردیابی از طریق بررسی‌های پزشکی در جهت کمک به شناسایی منبع بیماری انجام می‌شود. توالی‌یابی ویروس‌ها همچنین می‌تواند منبع ویروس‌های نزدیک به هم را شناسایی کند.
هنگامی که کشتار جمعی انجام می‌شود، لاشه‌های آلوده باید از طریق سوزاندن یا دفن در محل یا منطقه‌ای نزدیک به محل آلوده دفع شوند. برای جلوگیری از انتشار ویروس باید از نزدیک‌شدن لاشخورها و جوندگان مردارخوار به محل لاشه‌ها جلوگیری به عمل آید.
ساختمان‌ها نیز باید با مواد ضدعفونی‌کننده اسیدی یا قلیایی ملایم و بخور تمیز شوند و افرادی که با ویروس در تماس هستند باید لباس‌های خود را ضد عفونی کنند و برای مدتی از تماس با حیوانات اجتناب کنند.
اقدامات برای سایر گونه‌های جانوری
در برخی مناطق، تداوم شیوع FMD در گله‌های حیات وحش، مانند بوفالوهای آفریقایی وحشی، می‌تواند چشم‌انداز ریشه‌کن‌کردن FMD را بسیار دشوار کند. اقدامات کنترلی، مانند حصارکشی و جلوگیری از تماس بادام‌های خانگی، به محدودکردن شیوع ویروس در مناطق خاص کمک کرده است. با این وجود هنوز هم مشکلات و چالش‌هایی بر سر این راه وجود دارد.
واکسیناسیون به تعداد دو بار در سال در دام‌های نزدیک حیات وحش بومی ممکن است به کاهش شیوع کمک کند. در نظر داشته باشید که هیچ درمان خاصی برای بیماری تب برفکی وجود ندارد. به همین جهت مراقبت‌های حمایتی برای کشورهایی که این بیماری در آنها بیش از بقیه مناطق شایع است انجام می‌شود تا تأمین مواد غذایی و صنعت دامپروری دچار مشکل نشود.
- ممکن است این مطلب را هم بپسندید: لیست داروهای دامپزشکی
نکاتی در مورد این بیماری
- کنترل تب برفکی را می‌توان با خدمات دامپزشکی به‌موقع، تشخیص سریع بیماری و اجرای اقدامات پیشگیرانه از جمله استفاده از واکسن‌ها انجام داد.
- در کشورهایی که به طور معمول عاری از FMD هستند معدوم کردن حیوانات آلوده و دام‌هایی که در معرض خطر ابتلا هستند، برای کنترل بیماری انجام می‌شود. با این حال، نگرانی عمومی در مورد کشتار جمعی، جستجو برای واکسن‌های بهبودیافته علیه این بیماری را به یک نیاز همگانی تبدیل کرده است.
- واکسن های فعلی محدودیت‌های مختلفی دارند و نیاز به تولید مقادیر زیادی ویروس عفونی به‌صورت غیرفعال دارند. این فرایند باید در تأسیسات گران‌قیمت و با محدودیت‌های خاص انجام شود.
- با وجود هزینه بر بودن واکسیناسیون، انجام این عمل در مقایسه با ضررهای مادی جبران‌ناپذیری که شیوع بیماری برای دامداران دارد ناچیز به نظر می‌رسد و اقدامی است که حتماً باید انجام شود.
کلام آخر
تب برفکی یکی از بیماری های رایج در بین حیوانات به‌ویژه گاو و گوسفند است که شیوع آن می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به صنعت دامداری وارد و در تأمین گوشت و مواد پروتئینی اختلال ایجاد کند. در این مطلب هر آنچه به این بیماری، کنترل و درمان آن مربوط می‌شد را بیان کردیم، امیدواریم که این مطلب برای شما مفید واقع شده باشد.
سامانه جامع دامپزشکی Itvet با هدف سهولت در روند ارتباط مشاغل حوزه دامپزشکی از سال 1402 شروع به فعالیت کرده است. ما در تلاشیم تا با ایجاد یک بستر آنلاین، دسترسی به خدمات کلینیک‌های دامپزشکی، پت شاپ ها، فروشگاه های خوراک دام و طیور و کسب‌وکارهای مشابه را ساده‌تر کنیم.
شما نیز می‌توانید با ثبت نام در سایت ما و تکمیل فرم‌های عضویت از خدمات ویژه آی‌تی‌وت بهره‌مند شوید. جهت کسب اطلاعات بیشتر و دریافت راهنمایی و مشاوره از طریق شماره تماس: 09357871280 با کارشناسان ما در تماس باشید!