سیاه زخم گوسفند و دام یا شاربن

سیاه زخم یک بیماری مشترک بین انسان و دام است که باکتری تشکیل‌دهنده هاگ باسیلوس آنتراسیس عامل ایجاد آن است. سیاه زخم عمدتاً علفخواران اهلی و وحشی را مبتلا می‌کند. در این مطلب سیاه زخم گوسفند و سایر دام‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم و به علائم، راه‌های کنترل و پیشگیری از بیماری شاربن می‌پردازیم.

آزمایش‌های تشخیصی رایج نظیر معاینه میکروسکوپی از جمله راه‌های تشخیص این بیماری هستند. مؤثرترین استراتژی کنترل در بین دام‌ها، واکسیناسیون است. درمان ضد میکروبی اگر در مراحل اولیه انجام شود مؤثر است. اقدامات کنترلی بیشتر شامل: دفع مناسب لاشه‌ها، ضدعفونی و پاک‌سازی مواد آلوده است. با ما همراه باشید تا در این زمینه بیشتر بدانید.

بیماری سیاه زخم یا بیماری شاربن چیست؟

سیاه زخم یک بیماری مشترک بین انسان و دام است که عامل اصلی آن باکتری تشکیل‌دهنده هاگ باسیلوس آنتراسیس است. سیاه زخم یا بیماری شاربن در گیاهخواران وحشی و اهلی (نظیر: گاو، گوسفند، بز، شتر و بز کوهی) شایع است. این بیماری می‌تواند در انسان‌هایی که در معرض بافت حیوانات آلوده، محصولات حیوانی آلوده یا تحت شرایط خاص هستند نیز دیده شود.

سیاه زخم گوسفند می‌تواند علائم بالینی و پیامدهای متفاوتی داشته باشد. در گیاهخواران، سیاه زخم معمولاً میزان مرگ‌ومیر بالایی را به دنبال دارد و می‌تواند صنعت دامداری را با مشکلات جدی روبه‌رو کند. به همین خاطر شاربن گوسفند باید با حساسیت بیشتری کنترل شود. در سگ‌ها، انسان‌ها و اسب‌ها بیماری معمولاً اثرات تخریبی کمتری دارد؛ ولی هنوز به طور بالقوه می‌تواند کشنده باشد.

بیماری سیاه زخم گوسفند و دام چگونه انتقال پیدا می‌کند؟

هاگ B anthracis که عامل اصلی بیماری سیاه زخم گوسفند است می‌تواند تا سال‌ها در خاک زنده بماند. این هاگ‌ها یک منبع بالقوه عفونت برای حیوانات در حال چرا هستند. حیوانات در حال چرا ممکن است با خوردن مقادیر کافی هاگ که در خاک وجود دارد آلوده شوند.

علاوه بر انتقال مستقیم، مگس‌های گزنده ممکن است هاگ B آنتراسیس را از یک حیوان به حیوان دیگر منتقل کند. این حالت زمانی رخ می‌دهد که بر اثر بارندگی، مگس‌ها از یک محل آلوده به محل جدید منتقل شوند. این مگس‌ها با گزش 4 تا 6 گاو در حال مرگ یا مرده، عامل بیماری را در بدن خود جذب می‌کنند و با ورود به یک مزرعه پرورش گاو یا گوسفند، بیماری را به دام‌ها انتقال می‌دهند.

خوراک آلوده یا مکمل‌های غذایی حیوانات آلوده می‌تواند به‌عنوان منبع عفونت برای دام عمل کند؛ همان‌طور که یونجۀ دارای خاک آلوده می‌تواند منبع عفونت باشد.

برای انسان، گوشت آلوده خام یا نیم‌پز منبع آلودگی است. سیاه‌زخم ناشی از مصرف گوشت آلوده توسط سگ، گربه، راسو و دیگر حیوانات گوشت‌خوار یکی از راه‌های شیوع این بیماری است. امکان انتقال این بیماری با مصرف گوشت آلوده توسط انسان نیز وجود دارد.

• بیشتر بخوانید: بیماری های عفونی و علائم آن در حیوانات

مناطقی که بیشتر مستعد شیوع شاربن گوسفند هستند

سیاه زخم تقریباً در هر قاره‌ای گزارش شده است. در مناطق کشاورزی با خاک‌های آهکی خنثی یا قلیایی این بیماری شیوع بیشتری دارد. در این مناطق، بیماری سیاه‌زخم به‌صورت دوره‌ای در حیوانات اهلی و وحشی ظاهر می‌شود. بیماری سیاه زخم گاو و گوسفند معمولاً در سال‌های خشکسالی، سیل و زمانی که خاک مزارع شخم زده می‌شوند شدت بیشتری پیدا می‌کند.

در طول دوره‌های شیوع اپیدمی، عوامل بیماری‌زا ممکن است تا سال‌ها خاک را آلوده کنند. بیماری شاربن گوسفند در حال حاضر در برخی از کشورهای اروپای غربی، شمال آفریقا و شرق رودخانه می‌سی‌سی‌پی در ایالات متحده ریشه‌کن شده است.

مناطق کشاورزی از جمله محل‌های مستعد شیوع بیماری شاربن هستند. دام‌های مناطق جغرافیایی زیر بیش از سایر مناطق دچار این بیماری می‌شوند:

• آمریکای مرکزی و جنوبی
• جنوب صحرای آفریقا
• آسیای مرکزی و جنوب غربی
• جنوب و شرق اروپا
• کارائیب

سیاه‌زخم در ایالات متحده بسیار نادر است. با این حال، شیوع پراکنده در حیوانات وحشی و اهلی مانند گاو یا گوزن رخ می‌دهد. شاربن در کشورهایی که برنامه‌ای برای واکسیناسیون معمول حیوانات در برابر سیاه زخم ندارند، شایع‌تر است. دامپزشکان، واکسیناسیون سالانه دام را در مناطقی که حیوانات پیش از این به بیماری شاربن مبتلا شده‌اند را توصیه می‌کنند.

درمان، کنترل و پیشگیری از سیاه زخم در حیوانات

سه راهکار کلی برای کنترل و پیشگیری از سیاه زخم در حیوانات وجود دارد. این سه راهکار به شرح زیر هستند:

• واکسیناسیون
• مدیریت لاشه‌های آلوده به سیاه‌زخم
• درمان ضد میکروبی

واکسن سیاه زخم گوسفند

سیاه زخم گاو و گوسفند از طریق برنامه‌های واکسیناسیون، تشخیص و گزارش سریع، قرنطینه، درمان حیوانات تحت بالینی مبتلا و سوزاندن یا دفن موارد مشکوک و تأیید شده کنترل می‌شود. در حیوانات مولد و شیرده، سیاه‌زخم را می‌توان تا حد زیادی با واکسیناسیون سالانه همۀ حیوانات گله کنترل کرد.

واکسن شاربن در سراسر جهان برای پیشگیری از ابتلای دام استفاده می‌شود. واکسن سیاه زخم باید حداقل 2 تا 4 هفته قبل از فصلی که احتمال شیوع بیماری وجود دارد انجام شود. از آنجایی که واکسن این بیماری یک عامل زنده ضعیف شده است، داروهای ضد میکروبی نباید در عرض 1 هفته پس از واکسیناسیون تجویز شوند.

قبل از واکسیناسیون گاوهای شیری در طول شیوع، تمام مراحل ایمنی مورد نیاز باید بررسی و دنبال شوند.

• مطلب مرتبط: اهمیت واکسیناسیون دام

مدیریت لاشه‌های آلوده به سیاه‌زخم

درمان زودهنگام و اجرای جدی یک برنامه پیشگیرانه برای کاهش تلفات در میان حیوانات مولد و شیرده یک اقدام ضروری است. دام هاب در معرض خطر باید فوراً با یک ضد میکروب درمان شوند تا تمام عفونت‌های بالقوه متوقف شود. پس از این مرحله، به فاصلۀ 7 تا 10 روز پس از درمان، واکسن سیاه زخم گوسفند و گاو باید تزریق شود.

هر حیوانی که پس از درمان اولیه یا واکسیناسیون بیمار می‌شود، باید بلافاصله درمان و یک ماه بعد دوباره واکسینه شود. استفاده هم‌زمان از داروهای ضد میکروبی و واکسن نامناسب است، زیرا واکسن‌های تجاری موجود برای حیوانات اغلب واکسن‌های زنده هستند.

حیوانات را باید به مرتع دیگری دور از جایی که اجساد در آن قرار دارد انتقال داد و از هرگونه آلودگی احتمالی خاک دور کرد. خوراک آلوده مشکوک نیز باید فوراً حذف شود.

درمان ضد میکروبی

حیوانات اهلی در صورت درمان در مراحل اولیه بیماری به پنی‌سیلین به‌خوبی پاسخ می‌دهند. تجویز اکسی تتراسایکلین روزانه در دوزهای منقسم نیز بسیار مؤثر است.

سایر داروهای ضد میکروب از جمله آموکسی سیلین، کلرامفنیکل، سیپروفلوکساسین، داکسی سایکلین، اریترومایسین، جنتامایسین، استرپتومایسین و سولفونامیدها نیز برای این منظور قابل استفاده هستند. اثربخشی این داروها در مقایسه با پنی‌سیلین و تتراسایکلین‌ها در یک مزرعه پرورش گاو و گوسفند به نسبت کمتر است.

• بیشتر بخوانید: لیست داروهای دامپزشکی

سایر اقدامات کنترلی برای جلوگیری از شیوع شاربن در حیوانات

علاوه بر درمان و واکسیناسیون، اقدامات کنترلی خاصی برای مهار بیماری و جلوگیری از گسترش بیماری ضروری است. این اقدامات شامل موارد زیر است:

• اطلاع‌رسانی به مقامات نظارتی مربوطه و بهداشت.
• اجرای قرنطینه (پس از واکسیناسیون، 2 هفته قبل از خروج از مزرعه، 6 هفته قبل از رفتن به کشتارگاه).
• دفع سریع حیوانات مرده، مدفوع، ملافه یا سایر مواد آلوده با سوزاندن (ترجیحاً) یا دفن عمیق.
• جداسازی حیوانات بیمار از مناطق آلوده.
• تمیزکردن و ضد عفونی اسطبل‌ها، آغل‌ها، انبارهای شیردوشی و تجهیزات مورد استفاده در حیوانات شیرده.
• استفاده از مواد دافع حشرات.
• کنترل لاشخورهایی که از مردار تغذیه می‌کنند.
• رعایت رویه‌های بهداشتی عمومی توسط افرادی که با حیوانات بیمار کار می‌کنند، هم برای ایمنی خود اشخاص و هم برای جلوگیری از گسترش بیماری.
• خاک‌های آلوده را به‌سختی می‌توان به طور کامل آلودگی‌زدایی کرد. استفاده از فرمالدئید یک راه مؤثر برای رفع آلودگی خاک است. با این وجود امکان رفع آلودگی به‌صورت صددرصد وجود ندارد.

نکات مهم در مورد سیاه زخم گوسفند و گاو

• باسیلوس آنتراسیس هاگ‌های بسیار مقاومی را تشکیل می‌دهد که می‌توانند ده‌ها سال در محیط باقی بمانند و حیوانات را آلوده کنند.
• سیاه زخم گسفند بدون علائم بالینی ظاهری، با مرگ ناگهانی ناشی از نشت خون منعقد نشده از منافذ طبیعی ایجاد می‌شود.
• انسان معمولاً پس از قرارگرفتن در معرض حیوانات آلوده، لاشه یا محصولات حیوانی آلوده به عفونت مبتلا می‌شود.
• درمان با داروهای ضد میکروبی در صورتی مؤثر است که در مراحل اولیه عفونت تجویز شود.
• اقدامات کنترلی شامل دفع صحیح لاشه‌ها، ضد عفونی کردن مواد آلوده و بی‌خطرسازی محیط می‌شود.
• واکسیناسیون حیوانات و انسان‌های در معرض تماس با منبع آلودگی بهترین روش برای مهار و پیشگیری از این بیماری است.

علائم شاربن در گاو و سایر دام ها

تشخیص سیاه زخم تنها بر اساس علائم بالینی دشوار است. در صورت مشکوک بودن به سیاه‌زخم باید آزمایش تأییدی انجام شود. در نظر داشته باشید که گاهی بیماری‌های دیگر با شاربن اشتباه گرفته می‌شوند و به همین جهت باید پس از نمونه‌برداری‌های دقیق نتیجه را به‌صورت قطعی اعلام کرد.

ساده‌ترین راه برای تشخیص بیماری و یکی از رایج‌ترین علائم شاربن در گاو تشکیل برآمدگی‌هایی شبیه به گزش حشرات بر روی پوست است. این برآمدگی‌ها به‌تدریج تبدیل به جراحات تاول گونه و سپس زخم می‌شود.

آزمایش‌های تشخیصی خاص شامل کشت باکتریایی، سنجش PCR و لکه‌های آنتی‌بادی فلورسنت برای نشان‌دادن عامل در بافت‌های خونی است.

در حیوانات مولد و شیرده، شاربن باید از سایر شرایطی که باعث مرگ ناگهانی می‌شوند، متمایز شود. در گاو و گوسفند، عفونت‌های کلستریدیایی، نفخ و صاعقه (هر علت مرگ ناگهانی) ممکن است با این بیماری اشتباه گرفته شود.

• شاید این مطلب را هم بپسندید: علائم و درمان تب برفکی

نتیجه‌گیری

شاربن یا سیاه زخم یکی از بیماری های رایج و مشترک در بین انسان و حیوان است که عدم درمان به‌موقع آن می‌تواند بسیار خطرناک باشد. در این مطلب بیماری سیاه زخم گوسفند، گاو و سایر دام‌ها را مورد بررسی قرار دادیم و علت شیوع این بیماری و راه‌های درمان آن را بیان کردیم. امیدواریم که این مطلب برای شما مفید واقع شده باشد.

سامانه جامع دامپزشکی Itvet با هدف سهولت در روند ارتباطات مشاغل فعال در حوزۀ دامپزشکی از سال 1402 شروع به فعالیت کرده است. ما در تلاشیم تا با ایجاد یک بستر آنلاین مناسب دسترسی به خدمات کلینیک های دامپزشکی، بیمارستان ها، پت شاپ ها، فروشگاه های خوراک دام و طیور و دیگر کسب و کارهای مرتبط با این حوزه را آسان کنیم.

شما هم می‌توانید با عضویت در سایت آی‌تی‌وت و تکمیل فرم‌های ثبت نام به تمامی خدمات سامانه دسترسی داشته باشید. جهت کسب اطلاعات بیشتر از طریق شماره‌تلفن 09357871280 تماس حاصل فرمایید.